Tipping Point Ahead in de klas

Zoveel vragen, dat kan maar één ding betekenen: een nieuwe Tipping Point Ahead clip is in de maak!

Presentator Mark en de filmploeg van Science Media doken vorige week in tropische sferen. In een warme broeikas werd speciaal voor Mark de tafel gedekt, in Burgers’ Zoo werd de hulp ingeschakeld van een familie zeekoeien en rondfladderende vlinders namen een nieuwsgierig kijkje op Marks gestreepte shirt, mogelijk hopend om ook in de nieuwe Tipping Point Ahead clip op te duiken – alweer de twaalfde van de serie!

En wat dit te maken heeft met een kantelpunt van het klimaat en wie er nog meer voor de camera verschijnen, dat maken we binnenkort uitgebreid bekend op de Tipping Point Ahead website!

Vanaf vandaag is de tweede Kantelpunt module beschikbaar op Tipping Point Ahead!

De tweede Kantelpunt module: Spanning tussen mens en natuur kijkt naar de toenemende druk die de groei van de wereldbevolking legt op onze natuur – van ruimtegebruik voor huizen tot mijn- en landbouw. Hoe kan het dat we zo snel naar zoveel mensen zijn gegroeid? Wat zijn de gevolgen van de groeiende invloed van mensen op de natuur? En belangrijker: wat zijn de oplossingen om de balans tussen mens en natuur te herstellen?

De nieuwe module is hier in zijn geheel te downloaden!

Kantelpunt is gestart door drie enthousiaste geografie- en biologiedocenten die hun energie hebben gebundeld om lesmateriaal te maken over de drie grote, maatschappelijke thema’s van onze tijd die ons allemaal raken – specifiek gericht op de onderbouw van het voortgezet onderwijs (havo/vwo).

In drie modules vertelt Kantelpunt het verhaal van de klimaatcrisis, de ecologische crisis en de lineaire structuur van onze economie. De modules zijn zo geschreven dat deze naast reguliere boeken zijn te gebruiken. De docenten hopen met de Kantelpunt modules deze drie complexe onderwerpen beter onder de aandacht van jonge leerlingen te brengen.

Lesmaterialen
Tipping Point Ahead is al meerdere jaren lesmaterialen aan het ontwikkelen over de verschillende facetten van klimaatverandering, samen met docenten en klimaatwetenschappers. Het merendeel van de TPA lesmaterialen hebben zich gericht op gebruik door havo/vwo leerlingen in de bovenbouw. Door samen te werken met Kantelpunt biedt de TPA website een gezamenlijke plek voor lesmaterialen over klimaatverandering en duurzaamheid – voor zowel onder- en bovenbouw!

De laatste nog te verschijnen Kantelpunt modules zal in de loop van 2023 worden gepresenteerd en gelanceerd bij Tipping Point Ahead. Houd de website dus goed in de gaten!

Kijk hier om meer te weten te komen over de Kantelpunt lesmodules en om de Kantelpunt lesmodules te downloaden: Kantelpunt lesmodules

Vrijwel heel Europa zindert onder de hitte van een uitzonderlijk hete zomer. Steeds grotere droogte, hoge temperaturen, bosbranden die oplaaien en bijna niet meer te controleren zijn. Zelfs in het natte Nederland is het risico op branden in bossen en duinen heel groot geworden; het waterpeil in de grote rivieren is gedaald tot minimumniveaus.

Klimaatwetenschappers zijn altijd voorzichtig om extreem weer direct te linken aan klimaatverandering. Maar dat de gevolgen van het steeds verder opwarmende klimaat de droogte en bosbranden aanjagen is voor veel wetenschappers duidelijk. Hoe klimaatverandering de frequentie en grootte van bosbranden in de toekomst zal beïnvloeden wordt overigens nog altijd druk onderzocht.

Bosbranden in de klas
Bosbranden hebben bovendien ook een enorme directe impact op de natuur – en het klimaat. In onze (hernieuwde) LesSnack over bosbranden geeft een eerste introductie van de oorzaken en gevolgen. In zo’n 15 minuten geeft de LesSnack een voorbeeld van een enorme bosbrand en duidt de rol van klimaatverandering. Welke gevolgen zijn er zichtbaar met een satelliet? Wat zijn de plaatselijke effecten van een bosbrand?

De LesSnack over bosbranden is bij Tipping Point Ahead gratis te downloaden en te gebruiken: https://www.tippingpointahead.nl/here/wp-content/uploads/2022/07/LesSnack-Bosbrand.pdf

Een korte docentenhandleiding voor de LesSnacks is aan te vragen door een mailtje te sturen naar redactie@tippingpointahead.nl

LesSnacks
Zin in nog een snack? Tipping Point Ahead heeft een hele reeks aan LesSnacks gemaakt over verschillende klimaatonderwerpen, van afbrekende ijsplaten tot algengroei in de oceanen. Het zijn tussendoortjes van 15 tot 20 minuten waar leerlingen zelfstandig aan kunnen werken.

De TPA LesSnacks zijn geschikt voor gebruik in bovenbouw havo/vwo. Een aantal LesSnacks geschikt voor de onderbouw is in de maak!

Met gepaste trots kondigt Tipping Point Ahead een nieuwe samenwerking aan met het Kantelpunt initiatief!

Kantelpunt is gestart door drie enthousiaste geografie- en biologiedocenten die hun energie hebben gebundeld om lesmateriaal te maken over de drie grote, maatschappelijke thema’s van onze tijd die ons allemaal raken – specifiek gericht op de onderbouw van het voortgezet onderwijs (havo/vwo).

In drie modules vertelt Kantelpunt het verhaal van de klimaatcrisis, de ecologische crisis en de lineaire structuur van onze economie. De modules zijn zo geschreven dat deze naast reguliere boeken zijn te gebruiken. De docenten hopen met de Kantelpunt modules deze drie complexe onderwerpen aan jonge leerlingen beter de aandacht geven.

Klimaatcrisis
Tipping Point Ahead is al meerdere jaren lesmaterialen aan het ontwikkelen over de verschillende facetten van klimaatverandering, samen met docenten en klimaatwetenschappers. Het merendeel van de TPA lesmaterialen hebben zich gericht op gebruik door havo/vwo leerlingen in de bovenbouw. Door samen te werken met Kantelpunt biedt de TPA website een gezamenlijke plek voor lesmaterialen over klimaatverandering en duurzaamheid – voor zowel onder- en bovenbouw!

De Kantelpunt modules zullen, net als de TPA lesmodules, getrapt worden gelanceerd. De eerste Kantelpunt module, over de Klimaatcrisis, is nu in zijn geheel te downloaden en gratis te gebruiken. De twee nog volgende Kantelpunt modules zullen in de loop van het jaar worden gepresenteerd en gelanceerd bij Tipping Point Ahead. Houd de website dus goed in de gaten!

Kijk hier om meer te weten te komen over de Kantelpunt lesmodules en om de eerste Kantelpunt lesmodule te downloaden: Kantelpunt lesmodules

Tipping Point Ahead-presentator Mark, klimaatwetenschapper Anne Kruijt (Universiteit Utrecht) en de filmcrew van Science Media trotseerden herfstachtige elementen voor de filmopnames van het nieuwe Tipping Point Ahead filmpje – en werden in de avond beloond met een mooie nazomerzon.

Door hun gezamelijke inzet kunnen we nu aftellen naar de lancering van de tiende Tipping Point Ahead video!

Maar waarom deze opnames op het strand plaats vonden? Dat houden we nog even geheim – al is het geen geheim dat het kustgebied één van Anne’s lievelingsplekken is – en ook haar eigen klimaatonderzoek heeft te maken met de kust en de zee!

Het resultaat is vanaf volgende week op de Tipping Point Ahead website te bekijken!

Tipping Point Ahead organiseerde op woensdagmiddag 6 oktober de vierde Nascholingsmiddag Klimaatverandering. Deze editie was een samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en Scientists4future en kon door geïnteresseerden live en online worden gevolgd.

De middag ging van start met de KNAW-webinar: Oplossingen voor klimaatverandering. In de eerste presentatie schetste NESSC-wetenschapper Roderik van de Wal (Universiteit Utrecht) de problematiek rondom het modelleren van de ijskappen en van de te verwachten zeespiegelstijging in de toekomst. De presentaties van Heleen de Coninck, ZKH Jaime de Bourbon de Parme en Ed Nijpels boden juist een blik op de vorderingen en uitdagingen om de mondiale temperatuur binnen de doelen van het klimaatakkoord van Parijs te houden. Na de vier presentaties volgde nog een korte paneldiscussie tussen de sprekers en een vragenronde.

De presentaties en paneldiscussie zijn online terug te bekijken via deze KNAW website. Omdat er na de paneldiscussie weinig tijd over was om de vele vragen uit de zaal en van online toehoorders goed te kunnen beantwoorden, zijn deze vragen gebundeld en zo goed als mogelijk per spreker beantwoord. Dit antwoordenblad is hier terug te vinden.

Workshops
Na een pauze werd het programma online en live vervolgd met twee workshops. De eerste workshop, gepresenteerd door Bas Tuenter, bood een voorproefje om klimaatonderhandelingen in de klas na te bootsen, waarbij het publiek in de zaal en de online deelnemers opgesplitst werden om in verschillende teams aan de slag te gaan. De tweede workshop focuste op eventuele mogelijkheden om de aarde weer af te kunnen koelen, met een practicumgedeelte en een discussie over het gebruik van geo-engineering.

Lesmaterialen
De Nascholingsdagen Klimaatverandering bieden docenten werkzaam in het middelbaar onderwijs de mogelijkheid om via toegankelijke presentaties van klimaatwetenschappers op de hoogte te blijven over de laatste wetenschappelijke inzichten op het vlak van klimaatverandering. De middagen sluiten daarbij ook aan op de lesmodules en LesSnacks van Tipping Point Ahead. Voor vragen over onze toekomstige Nascholingsdagen kunt u contact opnemen via: redactie@tippingpointahead.nl

Op woensdagmiddag 6 oktober 2021 organiseert Tipping Point Ahead de vierde Nascholingsmiddag Klimaatverandering.

De Nascholingsmiddag is in de eerste plaats bedoeld voor HAVO/VWO‐docenten Aardrijkskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Biologie & NLT met interesse om te doceren over klimaatverandering in de klas. De editie van dit jaar wordt georganiseerd in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW),  ClimateContact en Scientists4future.

Aanmelden reservelijst
Vanwege het hoge aantal aanmeldingen is het niet meer mogelijk om in te schrijven voor het live bijwonen van de Nascholingsmiddag Klimaatverandering. Om de KNAW-webinar online te kunnen volgen kunt u zich hier registreren via de KNAW.

Tipping Point Ahead hanteert een reservelijst voor mensen met interesse om de workshops live of online bij te kunnen wonen. Om u hiervoor aan te melden, kunt u tot en met maandag 4 oktober contact met ons opnement via redactie@tippingpointahead.nl

Perito Moreno gletsjer, Patagonië, Argentinië. Foto: pclvv/Flickr

Wat leert u?
De middag start met de KNAW-webinar: Oplossingen voor klimaatverandering waar vier toonaangevende sprekers in korte presentaties zullen ingaan op zowel de problematiek als de oplossingen voor klimaatverandering. Wat zijn de verwachtingen en consequenties van een stijgende zeespiegel voor Nederland? Hoe worden er oplossingen op internationaal en nationaal niveau gesmeed, en bieden deze voldoende antwoord? Na een korte pauze wordt het programma vervolgd met twee actieve workshops, over manieren om de aarde af te koelen en het nabootsen van klimaatonderhandelingen in de klas.

Voorlopig programma
13:45 – 14:00
Inloop & ontvangst

14:00 – 16:00
KNAW-Webinar: Oplossingen voor klimaatverandering
Lezingen en paneldiscussie met klimaatwetenschappers Roderik van de Wal (Universiteit Utrecht) en Heleen De Coninck (TU Eindhoven),  ZKH Jaime de Bourbon de Parme (Klimaatgezant Nederland) en Ed Nijpels (voorzitter Voortgangsoverleg Klimaatakkoord).

16:00 – 18:30
Workshop Klimaatonderhandelingen in de Klas & Workshop Kunnen we de aarde afkoelen?

18:15 – 19:30
Borrel & afsluiting

Locatie
KNAW, Het Trippenhuis
Kloveniersburgwal 29
Amsterdam

Kosten
Mede door sponsoring van NESSC is deelname voor docenten gratis.

Lesmaterialen
De Nascholingsdag Klimaatverandering sluit aan op de Tipping Point Ahead lesmodules en LesSnacks.

Contact
Voor overige vragen kunt u contact opnemen via: redactie@tippingpointahead.nl

 Dag 3: 19-07-2021
Na het uitzetten van de sedimentval voeren we verder zuidwaarts, nog altijd langs de kust om de hoge golven op open zee te vermijden. Desondanks stuurde de kapitein op de derde nacht het schip een haven binnen; hij vond de golven te hoog te worden om veilig verder te kunnen. We wachtten tot de volgende middag om verder te varen, naar de zuidelijke punt van Italië.

Daar werd de knoop doorgehakt. Onder deze weersomstandigheden verder de open zee op te varen bleek te gevaarlijk. Dus onze koers werd verlegd, de locatie van de MedDust sedimentval in het midden van de Middellandse zee werd overgeslagen, en we voeren direct naar de derde bestemming van onze expeditie. Op deze locatie, voor de kust van Kroatië, werd opnieuw meetapparatuur geplaatst, in dit geval sensoren om de stroomrichtingen, temperatuur, zoutgehalte, troebelheid en zuurstofgehalte van het water te kunnen bepalen. De sensoren zijn op verschillende dieptes in de waterkolom geplaatst om te kunnen bestuderen hoe het zeewater mengt en beweegt.

Net als de vorige keer werd de lijn met apparatuur van boven naar onder opgebouwd en overboord gegooid, zodat een lange sliert van boeien achter de boot vormde. Deze lijn met apparatuur was veel langer dan de eerste, met meer dan 1500 meter aan kabels om alle ballast, boeien en apparatuur met elkaar te verbinden.

Het team aan boord van de Dallaporta. Foto: Addison Rice

MedDust sedimentval
Uiteindelijk bleek het weer onze spelbreker om veilig heen en weer naar de plek van de MedDust sedimentval te varen. Op deze locatie wordt sinds 2013 sediment verzameld. Deze metingen bouwen weer voort op een sedimentval die van 1991 tot 2011 op ongeveer dezelfde plek sediment verzamelde. Deze oude en de nieuwe metingen vormen de basis voor mijn promotieonderzoek.

Ook al konden we de nieuwste monsters niet ophalen, er is voor mij nog meer dan genoeg werk te doen in het laboratorium. In feite spendeer ik mijn meeste werkdagen in het lab in Utrecht. Daar weeg ik de monsters, meet verschillende componenten en bekijk onder de microscoop wat voor verschillende soorten plankton in de sedimentval zijn beland. Zo puzzel ik gestaag aan een eerste plaatje van de verschillende componenten in de waterkolom en hoe ze door de jaren heen veranderen.

De golven bleven dus te hoog om de Dallaporta veilig naar de locatie van de sedimentval te brengen. Maar in september willen we het opnieuw te proberen, hopelijk dan met betere weeromstandigheden. In de tussentijd kan ik van een paar extra dagen genieten van de Siciliaanse zon!

De expeditie zit er (voorlopig) op – terug naat het lab! Foto: Addison Rice

 Dag 2: 16-07-2021
Tijdens de eerste dagen van onze onderzoekexpeditie op de Dallaporta hebben we dicht langs de kust gevaren. Het lagedrukgebied boven Italië, ongebruikelijk voor de Italiaanse zomer, leidde tot hoge windsnelheden en hoge golven op open zee. Met haar relatief kleine lengte van 36 meter begint de Dallaporta bij kleine golven al flink te schommelen. Toch zijn er ook voordelen: we hebben schitterende uitzichten van de Adriatische kust – en de boot wordt af en toe door dolfijnen bezocht!

We hadden het geluk dat de zee uiteindelijk kalmer werd, en voor de kust van Gargano waren de omstandigheden goed genoeg om aan het einde van de avond onze eerste ankerlijn met apparatuur (“mooring”) uit te zetten. In dit geval betrof het een sedimentval. Maar bij het plaatsen van een sedimentval komt meer kijken.

Dolfijn langszij de Dallaporta. Video: Wim Hoek

Glazen, holle bollen
Om te garanderen dat onze onderzoeksapparatuur op dezelfde plek blijft liggen, gebruiken we zware ballast dat samen met de apparatuur naar de bodem van de zee zakt. In ons geval vormen oude, roestige kettingen de ballast. Vlak hierboven zit een akoestische schakel: deze schakel gaat open na een signaal vanaf de boot, dit wordt gedaan wanneer we het onderzoeksapparatuur uiteindelijk weer op komen pikken nadat alle gegevens zijn verzameld.

Om de dure apparatuur ook daadwerkelijk weer naar boven te krijgen, zitten er aan de lijn meerdere boeien. Dit zijn glazen, holle bollen, beschermd met een stevig plastic omhulsel. Omdat de bollen vacuüm zijn gezogen blijven ze drijven en kunnen daardoor ook de gigantische waterdruk op grote dieptes weerstaan. Verder zijn er instrumenten om temperatuur, zoutgehalte en troebelheid van het water te meten aan de lijn bevestigd, en dus de sedimentval. Daarboven bevinden zich nog enkele boeien, deze houden de val stabiel en rechtop in het water.

Bij het uitzetten van het materiaal begin je juist andersom: je gooit eerst de bovenste boeien overboord, dan de rest van de meetapparatuur, zodat er een lange lijn ontstaat die achter het schip aansleept. Op het moment dat de boot de exacte meetlocatie wordt bereikt, wordt de ballast met een plons in het water gedropt. De hele lijn zinkt vervolgens op de goede plek naar beneden.

Boven: Voorbereidingen op het dek. Alle apparatuur en boeien worden in een precieze volgorde overboord gegooid, de kettingen als laatste. Onder: De eerste boeien slepen achter het schip aan. Foto’s: Addison Rice

Ronddraaiende monsterflesjes
Maar wat is nou precies een sedimentval? Zoals de naam al suggereert, het is apparatuur dat sediment verzamelt. Maar hoe, en wat is het nut ervan eigenlijk? De val bestaat uit een buis, een programmeerbare motor, en een ronddraaiend schijf met monsterflesjes. Deeltjes sediment en organisch materiaal dwarrelen door de waterkolom naar beneden, vallen in de buis en in een monsterflesje. Na een bepaalde tijdsperiode draait de schijf een volgend monsterflesje onder de buis, waardoor een nieuwe meting kan beginnen.

Vaak wordt er zo’n tien, vijftien dagen gemeten per flesje. Hierdoor kunnen we de gegevens afkomstig uit een sedimentval, als de flesjes weer zijn opgehaald, vergeleken met satellietgegevens, oppervlaktetemperaturen of de stofstormen vanuit de Sahara.

De meeste onderzoeken naar de oceaan vormen vaak slechts een kort moment in de tijd, of, in het geval van satellietdata, kunnen alleen iets over het zeeoppervlak vertellen. Sedimentvallen geven ons juist een idee wat er in de loop van een langere tijdsperiode gebeurt in de diepe oceaan. Ook al kan het behoorlijk prijzig zijn om ieder jaar de flesjes uit sedimentvallen op te halen en te vervangen, het is een van de beste manieren om meer te weten te komen over de trage processen die afspelen diep onder het zeeoppervlak!

Een voorbeeld van satellietgegevens: oppervlaktetemperaturen van het zeewater in de Middellandse Zee in 2018 – 2020. Maar een satelliet kan niet de temperaturen van het diepere water meten. Bron: NASA

 Dag 1: 12-07-2021

Geluksvogel…
Vandaag stapte ik in het Italiaanse stadje Ancona aan boord van het onderzoeksschip Dallaporta dat over een paar uur uit zal varen. Vorig jaar kwamen veel veldwerken en dit soort onderzoekcruises voor wetenschappers te vervallen. Desondanks beschouw ik mijzelf als een geluksvogel: ook al kon ik vorig jaar niet naar zee, nu ben ik weer op een schip!

Een van de drie locaties die wij met de Dallaporta gaam bezoeken is de focus van mijn promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht. We gaan onder andere naar een sedimentval die in het midden van de Ionische Zee is gelegd. Als je kijkt naar de kaart van de Middellandse Zee en je wijst de plek aan waar ongeveer het midden is – dat is waar we heen gaan.

De MedDust sedimentval op deze plek verzamelt allerlei materialen die naar de oceaanbodem zinken: algenresten, plankton en stofdeeltjes die in de waterkolom naar beneden dalen. De val is geplaatst in 2013 en vormt onderdeel van een langer lopende studie. Sinds 1991 worden op deze locatie materialen verzamelddoor sedimentvallen. Aan boord werk ik samen met de kapitein, de bemanning en twee onderzoekers van het NIOZ, Wim Boer en Yvo Witte.

Addison Rice, klimaatonderzoeker en ambassadeur voor Champion en H&M, aan boord van de Dallaporta. Foto: Addison Rice

…en pechvogel
Wanneer je op veldwerk gaat, lopen er altijd dingen mis. Deze keer gebeurde het zelfs voordat ik aan boord kwam.

Het is een standaardverhaal: ik vloog naar Bologna, en op een of andere manier belandde mijn koffer in Boedapest. Met zo’n 24 uur te gaan voordat het schip uitvaart, terwijl het zo’n dertig uur zou duren om mijn spullen in Ancona te krijgen, was er geen oplossing mogelijk. Ik zal mijn koffer pas weer terug zien wanneer we aankomen op Sicilië, ongeveer over een week.

Maar tot die tijd heb ik wel kleding nodig. In de ochtend ben ik daarom door het stadje gesjeesd om zoveel mogelijke comfortabele kleding te kopen. Alvast mijn verontschuldigingen voor het feit dat ik er nu uit zie als een ambassadeur voor Champion en H&M…

Dus een behouden vaart vanaf nu? Voor Nederlandse begrippen is het weer hier fantastisch – al denken de Italianen daar anders over. Ook al is het zomer, er wordt regen verwacht en morgen is er zelfs kans op onweer. We gaan het zien wat deze reis nog meer in petto heeft…