Tipping Point Ahead in de klas

Vragen, vragen, vragen… De klimaatwetenschappers van Tipping Point Ahead (en Mark) zaten altijd vol met vragen over hun onderzoek naar klimaatverandering!

In de afgelopen jaren liet Tipping Point Ahead zien met wat voor vragen jonge klimaatonderzoekers zich bezig hielden. En ook wat er allemaal moest gebeuren om een antwoord op zo’n vraag te krijgen. Dat viel vaak lang niet mee!

Juiste vraag?

Maar het begon natuurlijk allemaal met de juiste vraag. Hoe kom je op zo’n vraag als onderzoeker? En hoe weet je zeker dat dit de juiste vraag is waar je jarenlang aan werkt? Dit is iets waar alle onderzoekers mee te maken krijgen.

Bij het onderzoek van Michiel ging het over microben in ontdooiende permafrost. Hij vroeg zich af of er door deze microben nou meer of minder methaan (een sterk broeikasgas) in de lucht komt.

Joost wilde erachter komen hoeveel graden warmer de aarde uiteindelijk gaat worden door de toename van broeikasgassen in de atmosfeer. Om hierop antwoord te krijgen gebruikte hij microscopisch kleine schelpjes uit de bodem van de oceaanbodem.

En Esmee besteedde vele uren achter haar microscoop om het zoutgehalte van oceaanwater in het verre verleden te achterhalen. Die informatie had ze nodig om te weten komen hoe het water in de oceanen vroeger stroomde – en hoe het misschien in de toekomst gaat stromen.

10 jaar verder

Inmiddels zijn we tien jaar verder. Hoe is het deze drie onderzoekers vergaan? Bleken de vragen waar zij aan werkten wel de juiste? Hebben ze een antwoord gevonden op hun vraag over kantelpunten?

Het antwoord op deze vragen is nu te zien in de Tipping Point Ahead slotfilm!

Een nieuw berichtje van Tipping Point Ahead? Waar zou het over gaan? Wat zou het kunnen zijn?

Of is dat niet de juiste vraag? Wat is dan wel de juiste vraag?

Je leest en ziet het binnenkort op Tipping Point Ahead!

Komende dinsdag spreekt klimaatonderzoeker Jorien Vonk in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam over haar onderzoek naar dooiend permafrost in het noordpoolgebied, en wat de gevolgen hiervan zijn.

De lezing is onderdeel van een serie lezingen waarin verschillende kantelpunten in het klimaat centraal staan. Ook in de komende lezing aanstaande dinsdag komen meerdere onderwerpen aan bod, van eeuwenoude virussen, kernafval uit de Koude Oorlog tot de ontdooiende bodem rond de poolcirkel.

Opslagplaats

Permafrost is de naam voor de dikke laag bevroren grond die een kwart van het landoppervlak van het noordelijk halfrond beslaat en vrijwel het gehele permanent bevroren is. Permafrost vormt een stabiele basis voor infrastructuur zoals wegen en gebouwen en is een veilige opslagplaats voor enorme hoeveelheden dood plantenmateriaal.

Door het snel opwarmen van het poolgebied is meer en meer permafrost begonnen met ontdooien. Dit veroorzaakt een heel scala aan effecten: voor ons, voor het landschap én voor het klimaat. Ook is een risico dat grote hoeveelheden organisch materiaal vrij kunnen komen, die klimaatverandering en opwarming verder kunnen aanjagen. Jorien Vonk neemt je in haar lezing mee in de mythes en de feiten. Is de dooi te stoppen?

Op Tipping Point Ahead stond dit ontwerp al eerder in de aandacht! Kijk bijvoorbeeld naar het onderzoek van Ove Meisel of Michiel in ’t Zandt: Wat als de permafrost ontdooit?

De lezing is gratis bij te wonen in de zaal en online terug te kijken (geen live-stream). Zie hier het programma van de avond: https://dezwijger.nl/programma/diepe-gronden

Update 10 april: de mogelijkheid tot aanmelden is stopgezet.

Toen Tipping Point Ahead ruim zes jaar geleden de allereerste Nascholingsmiddag Klimaatverandering organiseerde was dat een stap in het donker. Hoeveel docenten zouden werkelijk tijd of interesse hebben om lezingen en workshops door klimaatwetenschappers live bij te willen wonen? Wat viel er voor hen te halen? Tot onze vreugde bleken de interesse en enthousiasme groot! Zo groot, dat afgelopen jaren er meerdere Nascholingsmiddagen op verschillende locaties in het land zijn georganiseerd.

Op woensdagmiddag 10 april 2024 organiseert Tipping Point Ahead de voorlopig laatste Nascholingsmiddag Klimaatverandering – en daarvoor pakken we uit. In deze sloteditie in de binnenstad van Utrecht combineren we het beste aan presentaties en workshops over klimaatverandering van de afgelopen jaren. Met bijdrages van onder meer Peter Kuipers Munneke, Gert-Jan Reichart, Guido van der Werf, Jorien Vonk, Niels van Helmond, Rien Aerts, Appy Sluijs & het filmteam van Tipping Point Ahead. Mis deze middag niet!

Wat leert u?

De middag biedt u een breed palet aan workshops en presentaties van vooraanstaande klimaatonderzoekers die u de laatste ontwikkelingen en de vele facetten van klimaatverandering bij zullen brengen. Worden bosbranden groter en heviger? Wat zijn de gevolgen van het steeds verder dooien van de permafrost? Hoe ziet de toekomst van onze oceanen er uit? En samen met de onderzoekers van Tipping Point Ahead blikken we terug: wat zijn nou de kantelpunten in het klimaat? Op welke grote vragen wachten we nog op antwoorden?

Verder bieden verschillende workshops de mogelijkheid om meer te leren – of direct bij te dragen! – aan de diverse en groeiende collectie van lesmaterialen over klimaatverandering voor in de klas.

Het bijwonen van deze middag is in de eerste plaats bedoeld voor docenten (Aardrijkskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Biologie, Wiskunde, NLT) met een interesse om over klimaatverandering in de klas te doceren. Docenten krijgen eveneens voorrang op de inschrijvingen.

Voorlopig programma
11:00         Inloop & ontvangst in het Paushuize

11:30          Opening Nascholingsmiddag
11:35          Plenaire lezing: De rol van de oceaan in klimaatverandering – prof. dr. Gert-Jan Reichart (NIOZ / Universiteit Utrecht)

12:30         Lunch met soep & broodjes

13:15 – 15:30
Parallelle sessies met lezingen & workshops

Lezing: Dead zones in de oceanen – dr. Niels van Helmond (Radboud Universiteit / Universiteit Utrecht)
Lezing: Klimaatverandering in de poolgebieden – prof. dr. Rien Aerts (VU)
Lezing: Bosbranden in een veranderend klimaat – prof. Guido van der Werf (WUR)
Lezing: De ontwakende permafrost reus – dr. Jorien Vonk (VU)

Workshop: Kantelpunt – Een nieuwe lesmethode over klimaat voor in de onderbouw
Workshop: KlimaatHelpdesk – brug tussen scholieren en wetenschappers
Workshop: KlimaatHelpdesk ism Bètapartners – ontwikkelen nieuwe lesmaterialen
Workshop: UTalent/TPA – onderwijsmaterialen over duurzaamheid

15:30         Pauze

16:00        Plenaire lezing: Het smeltende ijs & de toekomst van Nederland – dr. Peter Kuipers Munneke (Universiteit Utrecht)
16:45         TPA Klimaatpanel (met prof. Appy Sluijs en het team van Tipping Point Ahead)

17:30         Borrel & afsluiting

Locatie
Paushuize
Kromme Nieuwegracht 49
Utrecht

Kosten
Mede door sponsoring van NESSC is deelname voor docenten gratis. Docenten krijgen voorrang op de inschrijvingen.

Lesmaterialen
De Nascholingsmiddag sluit aan op de verschillende Tipping Point Ahead lesmaterialen

Contact
Voor overige vragen kunt u contact opnemen met Tipping Point Ahead via redactie@tippingpointahead.nl

We staan voor de grootste uitdagingen van deze eeuw: de uitstoot van broeikasgassen verminderen, de ecologische crisis oplossen en onze impact op de aarde verkleinen. Hoe gaan we dit doen? En hoe vertellen we deze ingewikkelde boodschap aan de nieuwe generatie leerlingen op een realistische manier maar wel zo dat we hen inspireren om de schouders er onder te zetten?

Kantelpunt is gestart door energieke docenten uit het middelbaar on(aardrijkskunde, biologie, economie) die hun krachten hebben gebundeld om lesmateriaal te maken over de grote maatschappelijke thema’s van onze tijd: de klimaatcrisis, de ecologische crisis en de structuur van onze economie. De Kantelpunt lesmaterialen richten zich specifiek op de onderbouw van het voortgezet onderwijs (havo/vwo).

LesSnacks

Naast de verschillende lesmodules die Kantelpunt ontwikkelt, is er nu ook een eerste serie van Kantelpunt LesSnacks beschikbaar op Tipping Point Ahead! LesSnacks zijn kleine, veelal luchtige opdrachten (15 – 30 minuten) die klassikaal kunnen worden behandeld of zelfstandig door leerlingen gemaakt kunnen worden.

Deze eerste reeks Kantelpunt LesSnacks vormt een introductie op de thematiek van de twee al beschikbare Kantelpunt modules. De volgende Kantelpunt LesSnacks zijn nu toegevoegd op Tipping Point Ahead – en kosteloos door docenten te gebruiken:

Warmte voorkomen is beter dan genezen

Hoe valt het opwarmen van de aarde te stoppen? Deze Kantelpunt LesSnack introduceert het Klimaatakkoord van Parijs en laat leerlingen nadenken over de begrippen mitigatie en adaptatie als methodes om schade door klimaatverandering te beperken. Met een persoonlijk verhaal uit Indonesië en veel voorbeelden uit de praktijk!

Hoe verkleinen we onze voetafdruk?

Wetenschappers hebben een methode ontwikkeld om uit te rekenen hoeveel aardoppervlak we kunnen gebruiken zonder de aarde uit te putten. De LesSnack houdt onze levensstijl onder de loep en introduceert manieren om onze ecologische voetafdruk te verkleinen. Leerlingen gaan aan de slag om zelf maatregelen te bedenken.

Hoe lossen we de ecologische crisis op?

Er wonen inmiddels meer dan acht miljard mensen op onze aarde. Allemaal mensen die een eigen plekje willen om te wonen, te werken, te ontspannen. Het gebrek aan ruimte voor de natuur en de ecologische crisis staan centraal in deze Kantelpunt LesSnack – en laat zien dat er genoeg oplossingen te bedenken zijn, ook in Nederland!

Wat worden jouw duurzame daden?

De uitdaging is gigantisch: hoe gaan we de uitstoot van onze broeikasgassen terugbrengen naar nul? Met stilzitten komen we er niet. De LesSnack introduceert een klassieke onderzoeksmethode om in kaart te brengen welke duurzame maatregelen leerlingen in dezelfde klas nu al nemen. Want wat kan jij doen om onze wereldwijde challenge te halen?

Alle LesSnacks zijn gratis te downloaden en te gebruiken! Meer weten over Kantelpunt? Kijk hier: https://www.tippingpointahead.nl/lesmateriaal/lesmodules-kantelpunt/

Nieuw onderzoek van het KNMI laat zien dat oceaanwater bij de evenaar steeds zouter wordt en bij de polen steeds zoeter.

Dat klinkt minder rampzalig als de extreme hoosbuien in het Middellandse Zeegebied van afgelopen weken. Oceanografen zijn daar minder zeker van. De verdeling van zout en zoet water in de oceanen is namelijk een belangrijke motor achter wereldwijde oceaanstromingen. Het steeds zoeter worden van de oceaan bij de polen kan mogelijk leiden tot het afzwakken van deze oceaanstromingen – wat grote gevolgen voor mens en natuur met zich mee zou brengen.

Vernieuwd lesmateriaal
Wetenschap staat niet stil, en de lesmaterialen van Tipping Point Ahead ook niet. We hebben daarom deze zomer de LesSnack ‘Hoe oud is het zout van de zee?’ herzien om de rol van het zoutgehalte bij oceaanstromingen beter centraal te zetten in deze LesSnack.

Ook de docentenbladen voor onze verschillende LesSnacks zijn deze zomer onder handen genomen. Voor alle dertien nu beschikbare LesSnacks voor onder- en bovenbouw is nu een uitgebreid en geactualiseerd docentenblad met antwoorden & toelichting beschikbaar.

Bent u docent, mail Tipping Point Ahead op het redactieadres om de docentenmaterialen aan te vragen: redactie@tippoingpointahead.nl

Onze geactualiseerde LesSnack Hoe oud is het zout van de zee? is gratis van onze website te downloaden en te gebruiken!

Methaan is een van de krachtigste broeikasgassen, zelfs nog krachtiger dan CO₂. In de afgelopen 150 jaar is de concentratie van methaan in de atmosfeer meer dan verdubbeld. Deze toename levert dan ook een belangrijke bijdrage aan klimaatverandering. Er wordt daarom veel onderzoek naar methaan gedaan.

Waar komt al dat methaan vandaan? Inmiddels is duidelijk dat kustgebieden een belangrijke natuurlijke bron van methaan zijn. Bacteriën in de zeebodem maken methaan doordat ze biologische materiaal zoals resten van algen en planten afbreken. Maar hoeveel van dit methaan belandt uiteindelijk in de atmosfeer? Hier weten we nog maar erg weinig over.

De Pelagia, het Nederlandse schip dat specifiek voor zeeonderzoek wordt gebruikt, in de haven van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) op Texel. Foto: Radboud Universiteit / NESSC

Microben in de zeebodem

Daarom trok deze zomer een groep wetenschappers, verbonden aan verschillende universiteiten, naar de Botnische Golf – de zee tussen Finland en Zweden. Hier werd het onderzoeksschip Pelagia voor gebruikt: het Nederlandse vlaggenschip dat specifiek voor zeeonderzoek wordt gebruikt.

Professor Caroline Slomp, hoogleraar aan Radboud Universiteit en Universiteit Utrecht, leidde de wetenschappelijke expeditie. Ze vertelt: “We weten dat er microben in de zeebodem zijn die methaan produceren – maar ook dat er microben zijn die methaan afbreken. Er wordt relatief veel methaan geproduceerd in kustgebieden, maar de afbraak in de zeebodem is meestal vrij efficiënt. Dit betekent dat slechts een klein deel van de totale hoeveelheid methaan die geproduceerd wordt in de zeebodem ontsnapt naar het bovenliggende water en uiteindelijk in de atmosfeer terechtkomt.”

Het is dus belangrijk om te onderzoeken hoe dit in de zeebodem precies gebeurt. De jacht op methaan etende microben is daarmee geopend!

Doel van de expeditie is om de verschillende typen microben die verantwoordelijk zijn voor productie én afbraak van methaan, te identificeren. En natuurlijk willen de wetenschappers ook achterhalen onder welke omstandigheden de methaan etende microben methaan efficiënt kunnen verwijderen.

Om monsters van de waterkolom te nemen gebruiken de wetenschappers een zogenaamde ‘CTD-rozet’ met 24 flessen die op verschillende dieptes gesloten kunnen worden. Foto: Radboud Universiteit / NESSC

Toenemende productie

Slomp: “Eén van de grote vragen, die we met deze expeditie willen beantwoorden, is of er methaan uit de zeebodem het bovenliggende water inlekt. Dat zou namelijk iets zeggen over de bacteriën die het methaan eten.”

Ook dat is belangrijk omdat klimaatverandering tot enorme veranderingen in kustgebieden leidt. Slomp: “Hogere watertemperaturen gecombineerd met een toename van organisch materiaal, bijvoorbeeld van algen, resulteren in een toenemende productie van methaan in sedimenten van kustgebieden. We weten niet of de microben die op dit moment zorgen voor de afbraak van methaan in staat zijn de toenemende hoeveelheid methaan te blijven afbreken.”

Succes! De eerste boorkern met ruim zes meter sediment uit de Botnische Zee is naar boven gehaald! Op het dek wordt deze kern in sequenties van 1 meter lang gezaagd. Foto: Radboud Universiteit / NESSC

Als de monsters op het dek arriveren worden direct metingen gedaan! Boorkernen worden bemonsterd in speciaal hiervoor gemaakte laboratorium containers aan boord, verschillende watermonsters worden getapt in kleinere flesjes. Foto: Radboud Universiteit / NESSC

Methaanmonsters

Toen de onderzoekers eenmaal op de Botnische Golf arriveerden begonnen ze op verschillende plekken zo veel mogelijk monsters van het water en het sediment van de zeebodem (modder!) te verzamelen. Dit is hard werken!

“Het sediment wordt bemonsterd met een speciaal ontworpen ‘multicorer’: die helpt om de bovenste 60 centimeter van de zeebodem naar boven te halen.’ Om nog diepere monsters te verzamelen gebruikt het team een ander apparaat, een gravity corer, die zelfs tot acht meter aan sediment boven heeft gehaald,” vertelt dr. Niels van Helmond (Radboud Universiteit).

Er worden allerlei monsters genomen uit de sedimentkernen. “We nemen onder andere monsters van het poriewater (het water in het sediment) en monsters voor DNA-analyse. Als we weer aan land zijn, zullen we de microbiologie en chemie van de verzamelde water- en sedimentmonsters in groot detail bestuderen. Dit duurt maanden tot jaren.’

Meer weten? Volg het onderzoek verder op RIBES en NESSC, of volg prof. Caroline Slomp

Door de jaren heen heeft Tipping Point Ahead verschillende langere lesmodules ontwikkeld en kortere opdrachten (LesSnacks) over verschillende aspecten van klimaatverandering zoals natuurbranden, afbrekende ijsbergen en oceaanstromingen. LesSnacks zijn kleine, veelal luchtige opdrachten (15 – 20 minuten) die klassikaal of zelfstandig door leerlingen gemaakt kunnen worden. Het merendeel van deze lesmaterialen is gericht op havo/vwo leerlingen in de bovenbouw.

Met gepaste trots presenteert Tipping Point Ahead een nieuw onderdeel van de nog groeiende verzameling aan lesmaterialen: LesSnacks geschikt voor gebruik in de onderbouw! Onze LesSnacks worden ontwikkeld en getoetst door verschillende docenten actief in het voortgezet onderwijs. De eerste drie LesSnacks voor de onderbouw staan inmiddels online.

Een korte introductie:

Zijn er meer bosbranden in Nederland?

Het is aan den lijve te merken: onze zomers in Nederland worden warmer. Warmere zomers hebben meerdere gevolgen – waaronder ook een grotere kans op bosbranden. Dat zien we bijvoorbeeld terug in de grote bosbranden in Portugal en Frankrijk. Maar ook in Nederland neemt de kans op natuurbranden toe. Deze LesSnack laat stapsgewijs zien hoe dat kan!

Groene sloten en nergens vis?

Sloten of kanalen worden in de zomer soms helemaal bedekt met algen of kroos. Het lijkt misschien alsof de natuur welig tiert – maar het tegendeel is het geval. In zulk water is bijna geen leven meer te vinden. Hoe kan de natuur zo uit de bocht vliegen? Een LesSnack over hoe klimaatverandering (en stikstof!) de Nederlandse sloten beïnvloedt.

De centrale verwarming van Europa
We mopperen wat af tijdens onze Nederlandse winters. Voor sommigen zijn ze te koud, anderen willen het liefst weer een Elfstedentocht meemaken. In deze LesSnack laten we zien dat Nederland best wel warme winters heeft in vergelijking heeft met andere landen en leggen we uit waar de energie vandaan komt die onze winters warm houden.

Alles LesSnacks zijn gratis te downloaden en te gebruiken. Docenten kunnen de uitwerkingen van de LesSnacks per mail aanvragen: redactie@tippingpointahead.nl

Tipping Point Ahead organiseerde op woensdagmiddag 8 maart 2023 de vijfde editie van de Nascholingsmiddag Klimaatverandering plaats in Wageningen, in het splinternieuwe Omniagebouw op de Wageningen Campus.

Deze editie richtte zich op het thema Klimaatverandering in de oceanen. Verschillende klimaatonderzoekers spraken deze middag over de impact van klimaatverandering op de oceanen van de aarde. Het leverde een dynamische middag op waarbij publiek en sprekers goed in gesprek raakten.

Daarnaast kreeg het publiek een eerste voorvertoning van de nieuwe Tipping Point Ahead clip met klimaatonderzoeker Fee Smulders. Workshops van KlimaatHeldesk en Kantelpunt boden vervolgens een gelegenheid om te leren over de verschillende lesmaterialen die zijn ontwikkeld om over klimaatverandering en duurzaamheid in de klas te doceren.

Lesmaterialen
De Nascholingsdagen Klimaatverandering bieden docenten werkzaam in het middelbaar onderwijs de mogelijkheid om via toegankelijke presentaties van klimaatwetenschappers op de hoogte te blijven over de laatste wetenschappelijke inzichten op het vlak van klimaatverandering. De middagen sluiten daarbij ook aan op de lesmodules en LesSnacks van Tipping Point Ahead.

Voor vragen over onze toekomstige Nascholingsdagen kunt u contact opnemen via: redactie@tippingpointahead.nl

Graag tot een volgende gelegenheid!

Tropische stranden, kajakken langs de kust, duiken tussen de schildpadden in het Caribisch gebied – niet als vakantie, maar als veldwerk voor je wetenschappelijk onderzoek naar zeegras. Klinkt aanlokkelijk toch? Vergis je niet, het is hard werken, vertelt Fee Smulders, onderzoeker aan de Wageningen Universiteit. Fee bestudeert het groeien van zeegras en hoe klimaatverandering hier invloed op heeft. Haar onderzoek staat centraal in de nieuwe Tipping Point Ahead clip dat binnenkort zal verschijnen.

Fee Smulders

Hoe raak je in hemelsnaam verzeild in onderzoek naar zeegras?
“Dat was tijdens mijn studie Biologie aan de Universiteit van Amsterdam. Ik was breed geïnteresseerd, en je kon veel kanten op tijdens de studie. De veldwerken vond ik het leukst, daar leer je het meest. Tijdens een veldwerk in Portugal kwam ik in aanraking met zeegras. Zeegras groeit dus op de bodem van de zee. Het wordt vaak verward met zeewier, maar zeegras heeft wortels en zaden – net als gras. Ik vond het heel interessant, en het onderwerp bleef in mijn achterhoofd zitten toen ik mijn master Mariene Biologie ging doen en mij verdiepte in tropische mariene ecologie. In die tijd leerde ik ook Marjolijn Christianen, mijn huidige begeleider, kennen. Wat dat betreft heb ik geluk gehad, want interesse in zeegras begon in die tijd net te groeien.”

Wat maakt het zo’n interessant onderwerp?
“Het wordt steeds duidelijker dat zeegras een belangrijke, stabiliserende functie heeft voor het mariene ecosysteem, net zo belangrijks als mangroves. Zeegras slaat ook veel CO₂ als koolstof op en speelt bovendien een rol in het beschermen van de kust. Een gebied zonder zeegras is als duinen zonder helmgras; het zand kan alle kanten op. En omdat we nog maar weinig van zeegras afweten is er veel laaghangend fruit, veel onderzoek is bedoeld om een eerste basis te leggen. Hoe reageert zeegras op de klimaatverandering, welke rol speelt het bij de kustbescherming of de biodiversiteit? Er is nog veel meer te ontdekken, dat is heel motiverend.”

Wat onderzoek jij precies?
“Specifiek kijk ik naar de effecten van zeeschildpadden en hun interacties met zeegras in het Caribisch gebied. De groene zeeschildpad is bijvoorbeeld afhankelijk van zeegras, het is hun brood en boter, volwassen schildpadden eten bijna niks anders. Twintig jaar geleden was deze schildpadsoort functioneel uitgestorven. Mensen zien toen begonnen met het beschermen van de schildpaddenpopulaties – en met indrukwekkend succes. Alleen is er wel een keerzijde: met hun terugkeer grazen ze soms de zeegrasvelden leeg, tot afsterven aan toe. In mijn veldwerkgebieden in Bonaire kijk ik onder andere hoe groot de invloed is van grazende zeeschildpadden op de groei van zeegras: ik plaats kooien op stukken zeegras en keer na een tijdje terug om te zien wat het verschil is met en zonder begrazing.”

Een gezond zeegrasveld biedt ook bescherming tegen andere dieren. Video: Fee Smulders

En kan je al wat vertellen over de resultaten?
“Wat heel interessant is gebleken, is de rol die haaien spelen. Als er veel haaien in een gebied zijn, heeft dat een positief effect op de kwaliteit en groei van zeegras. Zo zijn er bij de Bermuda eilanden relatief weinig haaien maar wel veel schildpadden. Deze kunnen ongestoord grazen en de zeegrasvelden daar zijn dan ook grotendeels kaal of verdwenen. Op de Bahama’s zie je iets heel anders. Er zijn daar meer haaien en je kan zien dat het graaspatroon van zeeschildpadden anders is: ze zijn voorzichtiger en blijven niet lang op dezelfde plek eten. Dat voorkomt overbegrazing van de zeegrasvelden. Haaien leveren dus een positieve bijdrage aan het behoud van het zeegrasecosysteem.”

Dus zeegras staat onder druk?
“Ja, maar er spelen wel meer factoren een rol. Klimaatverandering, maar ook andere menselijke factoren: de toename van nutriënten in het water, kap van mangroves, bebouwing van de kust. Zeegras wordt bij zwemstranden vaak weggehaald. En heb je het eenmaal weggehaald, dan is het heel lastig om het weer terug te laten komen. Er is nog geen beleid voor het beschermen van zeegrasecosystemen, zoals er bijvoorbeeld voor koraal wel is.”

Duiken in Bonaire als veldwerk, dat lijkt mij dan weer niet verkeerd…
“Vergis je niet, het is hard werken! En ik plan altijd teveel in zo’n veldwerkperiode, dus je maakt lange dagen. Ik kijk naar de groei van zeegras, dus dat betekent dat ik naar beneden duik met een liniaal en letterlijk blaadjes zeegras meet. Daar voel je wel de hele tijd de golfslag, die voel je in de avond nog. Omdat je niet heel diep hoeft te duiken kan ik drie uur achter elkaar onder water blijven, vaak doe ik twee sessies achter elkaar – maar ik had afgelopen veldwerk soms ook drie. Mensen zeggen wel eens tegen mij, wat lekker daar – maar het is soms echt doorbikkelen!”

Wetenschap onder water: tellingen van zeegrasplantjes.

De nieuwe TPA clip met Fee verschijnt later deze maand op de Tipping Point Ahead website!