Tipping Point Ahead in de klas

Tipping Point Ahead organiseerde op woensdagmiddag 8 maart 2023 de vijfde editie van de Nascholingsmiddag Klimaatverandering plaats in Wageningen, in het splinternieuwe Omniagebouw op de Wageningen Campus.

Deze editie richtte zich op het thema Klimaatverandering in de oceanen. Verschillende klimaatonderzoekers spraken deze middag over de impact van klimaatverandering op de oceanen van de aarde. Het leverde een dynamische middag op waarbij publiek en sprekers goed in gesprek raakten.

Daarnaast kreeg het publiek een eerste voorvertoning van de nieuwe Tipping Point Ahead clip met klimaatonderzoeker Fee Smulders. Workshops van KlimaatHeldesk en Kantelpunt boden vervolgens een gelegenheid om te leren over de verschillende lesmaterialen die zijn ontwikkeld om over klimaatverandering en duurzaamheid in de klas te doceren.

Lesmaterialen
De Nascholingsdagen Klimaatverandering bieden docenten werkzaam in het middelbaar onderwijs de mogelijkheid om via toegankelijke presentaties van klimaatwetenschappers op de hoogte te blijven over de laatste wetenschappelijke inzichten op het vlak van klimaatverandering. De middagen sluiten daarbij ook aan op de lesmodules en LesSnacks van Tipping Point Ahead.

Voor vragen over onze toekomstige Nascholingsdagen kunt u contact opnemen via: redactie@tippingpointahead.nl

Graag tot een volgende gelegenheid!

Tropische stranden, kajakken langs de kust, duiken tussen de schildpadden in het Caribisch gebied – niet als vakantie, maar als veldwerk voor je wetenschappelijk onderzoek naar zeegras. Klinkt aanlokkelijk toch? Vergis je niet, het is hard werken, vertelt Fee Smulders, onderzoeker aan de Wageningen Universiteit. Fee bestudeert het groeien van zeegras en hoe klimaatverandering hier invloed op heeft. Haar onderzoek staat centraal in de nieuwe Tipping Point Ahead clip dat binnenkort zal verschijnen.

Fee Smulders

Hoe raak je in hemelsnaam verzeild in onderzoek naar zeegras?
“Dat was tijdens mijn studie Biologie aan de Universiteit van Amsterdam. Ik was breed geïnteresseerd, en je kon veel kanten op tijdens de studie. De veldwerken vond ik het leukst, daar leer je het meest. Tijdens een veldwerk in Portugal kwam ik in aanraking met zeegras. Zeegras groeit dus op de bodem van de zee. Het wordt vaak verward met zeewier, maar zeegras heeft wortels en zaden – net als gras. Ik vond het heel interessant, en het onderwerp bleef in mijn achterhoofd zitten toen ik mijn master Mariene Biologie ging doen en mij verdiepte in tropische mariene ecologie. In die tijd leerde ik ook Marjolijn Christianen, mijn huidige begeleider, kennen. Wat dat betreft heb ik geluk gehad, want interesse in zeegras begon in die tijd net te groeien.”

Wat maakt het zo’n interessant onderwerp?
“Het wordt steeds duidelijker dat zeegras een belangrijke, stabiliserende functie heeft voor het mariene ecosysteem, net zo belangrijks als mangroves. Zeegras slaat ook veel CO₂ als koolstof op en speelt bovendien een rol in het beschermen van de kust. Een gebied zonder zeegras is als duinen zonder helmgras; het zand kan alle kanten op. En omdat we nog maar weinig van zeegras afweten is er veel laaghangend fruit, veel onderzoek is bedoeld om een eerste basis te leggen. Hoe reageert zeegras op de klimaatverandering, welke rol speelt het bij de kustbescherming of de biodiversiteit? Er is nog veel meer te ontdekken, dat is heel motiverend.”

Wat onderzoek jij precies?
“Specifiek kijk ik naar de effecten van zeeschildpadden en hun interacties met zeegras in het Caribisch gebied. De groene zeeschildpad is bijvoorbeeld afhankelijk van zeegras, het is hun brood en boter, volwassen schildpadden eten bijna niks anders. Twintig jaar geleden was deze schildpadsoort functioneel uitgestorven. Mensen zien toen begonnen met het beschermen van de schildpaddenpopulaties – en met indrukwekkend succes. Alleen is er wel een keerzijde: met hun terugkeer grazen ze soms de zeegrasvelden leeg, tot afsterven aan toe. In mijn veldwerkgebieden in Bonaire kijk ik onder andere hoe groot de invloed is van grazende zeeschildpadden op de groei van zeegras: ik plaats kooien op stukken zeegras en keer na een tijdje terug om te zien wat het verschil is met en zonder begrazing.”

Een gezond zeegrasveld biedt ook bescherming tegen andere dieren. Video: Fee Smulders

En kan je al wat vertellen over de resultaten?
“Wat heel interessant is gebleken, is de rol die haaien spelen. Als er veel haaien in een gebied zijn, heeft dat een positief effect op de kwaliteit en groei van zeegras. Zo zijn er bij de Bermuda eilanden relatief weinig haaien maar wel veel schildpadden. Deze kunnen ongestoord grazen en de zeegrasvelden daar zijn dan ook grotendeels kaal of verdwenen. Op de Bahama’s zie je iets heel anders. Er zijn daar meer haaien en je kan zien dat het graaspatroon van zeeschildpadden anders is: ze zijn voorzichtiger en blijven niet lang op dezelfde plek eten. Dat voorkomt overbegrazing van de zeegrasvelden. Haaien leveren dus een positieve bijdrage aan het behoud van het zeegrasecosysteem.”

Dus zeegras staat onder druk?
“Ja, maar er spelen wel meer factoren een rol. Klimaatverandering, maar ook andere menselijke factoren: de toename van nutriënten in het water, kap van mangroves, bebouwing van de kust. Zeegras wordt bij zwemstranden vaak weggehaald. En heb je het eenmaal weggehaald, dan is het heel lastig om het weer terug te laten komen. Er is nog geen beleid voor het beschermen van zeegrasecosystemen, zoals er bijvoorbeeld voor koraal wel is.”

Duiken in Bonaire als veldwerk, dat lijkt mij dan weer niet verkeerd…
“Vergis je niet, het is hard werken! En ik plan altijd teveel in zo’n veldwerkperiode, dus je maakt lange dagen. Ik kijk naar de groei van zeegras, dus dat betekent dat ik naar beneden duik met een liniaal en letterlijk blaadjes zeegras meet. Daar voel je wel de hele tijd de golfslag, die voel je in de avond nog. Omdat je niet heel diep hoeft te duiken kan ik drie uur achter elkaar onder water blijven, vaak doe ik twee sessies achter elkaar – maar ik had afgelopen veldwerk soms ook drie. Mensen zeggen wel eens tegen mij, wat lekker daar – maar het is soms echt doorbikkelen!”

Wetenschap onder water: tellingen van zeegrasplantjes.

De nieuwe TPA clip met Fee verschijnt later deze maand op de Tipping Point Ahead website!

Zoveel vragen, dat kan maar één ding betekenen: een nieuwe Tipping Point Ahead clip is in de maak!

Presentator Mark en de filmploeg van Science Media doken vorige week in tropische sferen. In een warme broeikas werd speciaal voor Mark de tafel gedekt, in Burgers’ Zoo werd de hulp ingeschakeld van een familie zeekoeien en rondfladderende vlinders namen een nieuwsgierig kijkje op Marks gestreepte shirt, mogelijk hopend om ook in de nieuwe Tipping Point Ahead clip op te duiken – alweer de twaalfde van de serie!

En wat dit te maken heeft met een kantelpunt van het klimaat en wie er nog meer voor de camera verschijnen, dat maken we binnenkort uitgebreid bekend op de Tipping Point Ahead website!

Vanaf vandaag is de tweede Kantelpunt module beschikbaar op Tipping Point Ahead!

De tweede Kantelpunt module: Spanning tussen mens en natuur kijkt naar de toenemende druk die de groei van de wereldbevolking legt op onze natuur – van ruimtegebruik voor huizen tot mijn- en landbouw. Hoe kan het dat we zo snel naar zoveel mensen zijn gegroeid? Wat zijn de gevolgen van de groeiende invloed van mensen op de natuur? En belangrijker: wat zijn de oplossingen om de balans tussen mens en natuur te herstellen?

De nieuwe module is hier in zijn geheel te downloaden!

Kantelpunt is gestart door drie enthousiaste geografie- en biologiedocenten die hun energie hebben gebundeld om lesmateriaal te maken over de drie grote, maatschappelijke thema’s van onze tijd die ons allemaal raken – specifiek gericht op de onderbouw van het voortgezet onderwijs (havo/vwo).

In drie modules vertelt Kantelpunt het verhaal van de klimaatcrisis, de ecologische crisis en de lineaire structuur van onze economie. De modules zijn zo geschreven dat deze naast reguliere boeken zijn te gebruiken. De docenten hopen met de Kantelpunt modules deze drie complexe onderwerpen beter onder de aandacht van jonge leerlingen te brengen.

Lesmaterialen
Tipping Point Ahead is al meerdere jaren lesmaterialen aan het ontwikkelen over de verschillende facetten van klimaatverandering, samen met docenten en klimaatwetenschappers. Het merendeel van de TPA lesmaterialen hebben zich gericht op gebruik door havo/vwo leerlingen in de bovenbouw. Door samen te werken met Kantelpunt biedt de TPA website een gezamenlijke plek voor lesmaterialen over klimaatverandering en duurzaamheid – voor zowel onder- en bovenbouw!

De laatste nog te verschijnen Kantelpunt modules zal in de loop van 2023 worden gepresenteerd en gelanceerd bij Tipping Point Ahead. Houd de website dus goed in de gaten!

Kijk hier om meer te weten te komen over de Kantelpunt lesmodules en om de Kantelpunt lesmodules te downloaden: Kantelpunt lesmodules

Vrijwel heel Europa zindert onder de hitte van een uitzonderlijk hete zomer. Steeds grotere droogte, hoge temperaturen, bosbranden die oplaaien en bijna niet meer te controleren zijn. Zelfs in het natte Nederland is het risico op branden in bossen en duinen heel groot geworden; het waterpeil in de grote rivieren is gedaald tot minimumniveaus.

Klimaatwetenschappers zijn altijd voorzichtig om extreem weer direct te linken aan klimaatverandering. Maar dat de gevolgen van het steeds verder opwarmende klimaat de droogte en bosbranden aanjagen is voor veel wetenschappers duidelijk. Hoe klimaatverandering de frequentie en grootte van bosbranden in de toekomst zal beïnvloeden wordt overigens nog altijd druk onderzocht.

Bosbranden in de klas
Bosbranden hebben bovendien ook een enorme directe impact op de natuur – en het klimaat. In onze (hernieuwde) LesSnack over bosbranden geeft een eerste introductie van de oorzaken en gevolgen. In zo’n 15 minuten geeft de LesSnack een voorbeeld van een enorme bosbrand en duidt de rol van klimaatverandering. Welke gevolgen zijn er zichtbaar met een satelliet? Wat zijn de plaatselijke effecten van een bosbrand?

De LesSnack over bosbranden is bij Tipping Point Ahead gratis te downloaden en te gebruiken: https://www.tippingpointahead.nl/here/wp-content/uploads/2022/07/LesSnack-Bosbrand.pdf

Een korte docentenhandleiding voor de LesSnacks is aan te vragen door een mailtje te sturen naar redactie@tippingpointahead.nl

LesSnacks
Zin in nog een snack? Tipping Point Ahead heeft een hele reeks aan LesSnacks gemaakt over verschillende klimaatonderwerpen, van afbrekende ijsplaten tot algengroei in de oceanen. Het zijn tussendoortjes van 15 tot 20 minuten waar leerlingen zelfstandig aan kunnen werken.

De TPA LesSnacks zijn geschikt voor gebruik in bovenbouw havo/vwo. Een aantal LesSnacks geschikt voor de onderbouw is in de maak!

Met gepaste trots kondigt Tipping Point Ahead een nieuwe samenwerking aan met het Kantelpunt initiatief!

Kantelpunt is gestart door drie enthousiaste geografie- en biologiedocenten die hun energie hebben gebundeld om lesmateriaal te maken over de drie grote, maatschappelijke thema’s van onze tijd die ons allemaal raken – specifiek gericht op de onderbouw van het voortgezet onderwijs (havo/vwo).

In drie modules vertelt Kantelpunt het verhaal van de klimaatcrisis, de ecologische crisis en de lineaire structuur van onze economie. De modules zijn zo geschreven dat deze naast reguliere boeken zijn te gebruiken. De docenten hopen met de Kantelpunt modules deze drie complexe onderwerpen aan jonge leerlingen beter de aandacht geven.

Klimaatcrisis
Tipping Point Ahead is al meerdere jaren lesmaterialen aan het ontwikkelen over de verschillende facetten van klimaatverandering, samen met docenten en klimaatwetenschappers. Het merendeel van de TPA lesmaterialen hebben zich gericht op gebruik door havo/vwo leerlingen in de bovenbouw. Door samen te werken met Kantelpunt biedt de TPA website een gezamenlijke plek voor lesmaterialen over klimaatverandering en duurzaamheid – voor zowel onder- en bovenbouw!

De Kantelpunt modules zullen, net als de TPA lesmodules, getrapt worden gelanceerd. De eerste Kantelpunt module, over de Klimaatcrisis, is nu in zijn geheel te downloaden en gratis te gebruiken. De twee nog volgende Kantelpunt modules zullen in de loop van het jaar worden gepresenteerd en gelanceerd bij Tipping Point Ahead. Houd de website dus goed in de gaten!

Kijk hier om meer te weten te komen over de Kantelpunt lesmodules en om de eerste Kantelpunt lesmodule te downloaden: Kantelpunt lesmodules

Tipping Point Ahead-presentator Mark, klimaatwetenschapper Anne Kruijt (Universiteit Utrecht) en de filmcrew van Science Media trotseerden herfstachtige elementen voor de filmopnames van het nieuwe Tipping Point Ahead filmpje – en werden in de avond beloond met een mooie nazomerzon.

Door hun gezamelijke inzet kunnen we nu aftellen naar de lancering van de tiende Tipping Point Ahead video!

Maar waarom deze opnames op het strand plaats vonden? Dat houden we nog even geheim – al is het geen geheim dat het kustgebied één van Anne’s lievelingsplekken is – en ook haar eigen klimaatonderzoek heeft te maken met de kust en de zee!

Het resultaat is vanaf volgende week op de Tipping Point Ahead website te bekijken!

Tipping Point Ahead organiseerde op woensdagmiddag 6 oktober de vierde Nascholingsmiddag Klimaatverandering. Deze editie was een samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en Scientists4future en kon door geïnteresseerden live en online worden gevolgd.

De middag ging van start met de KNAW-webinar: Oplossingen voor klimaatverandering. In de eerste presentatie schetste NESSC-wetenschapper Roderik van de Wal (Universiteit Utrecht) de problematiek rondom het modelleren van de ijskappen en van de te verwachten zeespiegelstijging in de toekomst. De presentaties van Heleen de Coninck, ZKH Jaime de Bourbon de Parme en Ed Nijpels boden juist een blik op de vorderingen en uitdagingen om de mondiale temperatuur binnen de doelen van het klimaatakkoord van Parijs te houden. Na de vier presentaties volgde nog een korte paneldiscussie tussen de sprekers en een vragenronde.

De presentaties en paneldiscussie zijn online terug te bekijken via deze KNAW website. Omdat er na de paneldiscussie weinig tijd over was om de vele vragen uit de zaal en van online toehoorders goed te kunnen beantwoorden, zijn deze vragen gebundeld en zo goed als mogelijk per spreker beantwoord. Dit antwoordenblad is hier terug te vinden.

Workshops
Na een pauze werd het programma online en live vervolgd met twee workshops. De eerste workshop, gepresenteerd door Bas Tuenter, bood een voorproefje om klimaatonderhandelingen in de klas na te bootsen, waarbij het publiek in de zaal en de online deelnemers opgesplitst werden om in verschillende teams aan de slag te gaan. De tweede workshop focuste op eventuele mogelijkheden om de aarde weer af te kunnen koelen, met een practicumgedeelte en een discussie over het gebruik van geo-engineering.

Lesmaterialen
De Nascholingsdagen Klimaatverandering bieden docenten werkzaam in het middelbaar onderwijs de mogelijkheid om via toegankelijke presentaties van klimaatwetenschappers op de hoogte te blijven over de laatste wetenschappelijke inzichten op het vlak van klimaatverandering. De middagen sluiten daarbij ook aan op de lesmodules en LesSnacks van Tipping Point Ahead. Voor vragen over onze toekomstige Nascholingsdagen kunt u contact opnemen via: redactie@tippingpointahead.nl

Op woensdagmiddag 6 oktober 2021 organiseert Tipping Point Ahead de vierde Nascholingsmiddag Klimaatverandering.

De Nascholingsmiddag is in de eerste plaats bedoeld voor HAVO/VWO‐docenten Aardrijkskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Biologie & NLT met interesse om te doceren over klimaatverandering in de klas. De editie van dit jaar wordt georganiseerd in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW),  ClimateContact en Scientists4future.

Aanmelden reservelijst
Vanwege het hoge aantal aanmeldingen is het niet meer mogelijk om in te schrijven voor het live bijwonen van de Nascholingsmiddag Klimaatverandering. Om de KNAW-webinar online te kunnen volgen kunt u zich hier registreren via de KNAW.

Tipping Point Ahead hanteert een reservelijst voor mensen met interesse om de workshops live of online bij te kunnen wonen. Om u hiervoor aan te melden, kunt u tot en met maandag 4 oktober contact met ons opnement via redactie@tippingpointahead.nl

Perito Moreno gletsjer, Patagonië, Argentinië. Foto: pclvv/Flickr

Wat leert u?
De middag start met de KNAW-webinar: Oplossingen voor klimaatverandering waar vier toonaangevende sprekers in korte presentaties zullen ingaan op zowel de problematiek als de oplossingen voor klimaatverandering. Wat zijn de verwachtingen en consequenties van een stijgende zeespiegel voor Nederland? Hoe worden er oplossingen op internationaal en nationaal niveau gesmeed, en bieden deze voldoende antwoord? Na een korte pauze wordt het programma vervolgd met twee actieve workshops, over manieren om de aarde af te koelen en het nabootsen van klimaatonderhandelingen in de klas.

Voorlopig programma
13:45 – 14:00
Inloop & ontvangst

14:00 – 16:00
KNAW-Webinar: Oplossingen voor klimaatverandering
Lezingen en paneldiscussie met klimaatwetenschappers Roderik van de Wal (Universiteit Utrecht) en Heleen De Coninck (TU Eindhoven),  ZKH Jaime de Bourbon de Parme (Klimaatgezant Nederland) en Ed Nijpels (voorzitter Voortgangsoverleg Klimaatakkoord).

16:00 – 18:30
Workshop Klimaatonderhandelingen in de Klas & Workshop Kunnen we de aarde afkoelen?

18:15 – 19:30
Borrel & afsluiting

Locatie
KNAW, Het Trippenhuis
Kloveniersburgwal 29
Amsterdam

Kosten
Mede door sponsoring van NESSC is deelname voor docenten gratis.

Lesmaterialen
De Nascholingsdag Klimaatverandering sluit aan op de Tipping Point Ahead lesmodules en LesSnacks.

Contact
Voor overige vragen kunt u contact opnemen via: redactie@tippingpointahead.nl

 Dag 3: 19-07-2021
Na het uitzetten van de sedimentval voeren we verder zuidwaarts, nog altijd langs de kust om de hoge golven op open zee te vermijden. Desondanks stuurde de kapitein op de derde nacht het schip een haven binnen; hij vond de golven te hoog te worden om veilig verder te kunnen. We wachtten tot de volgende middag om verder te varen, naar de zuidelijke punt van Italië.

Daar werd de knoop doorgehakt. Onder deze weersomstandigheden verder de open zee op te varen bleek te gevaarlijk. Dus onze koers werd verlegd, de locatie van de MedDust sedimentval in het midden van de Middellandse zee werd overgeslagen, en we voeren direct naar de derde bestemming van onze expeditie. Op deze locatie, voor de kust van Kroatië, werd opnieuw meetapparatuur geplaatst, in dit geval sensoren om de stroomrichtingen, temperatuur, zoutgehalte, troebelheid en zuurstofgehalte van het water te kunnen bepalen. De sensoren zijn op verschillende dieptes in de waterkolom geplaatst om te kunnen bestuderen hoe het zeewater mengt en beweegt.

Net als de vorige keer werd de lijn met apparatuur van boven naar onder opgebouwd en overboord gegooid, zodat een lange sliert van boeien achter de boot vormde. Deze lijn met apparatuur was veel langer dan de eerste, met meer dan 1500 meter aan kabels om alle ballast, boeien en apparatuur met elkaar te verbinden.

Het team aan boord van de Dallaporta. Foto: Addison Rice

MedDust sedimentval
Uiteindelijk bleek het weer onze spelbreker om veilig heen en weer naar de plek van de MedDust sedimentval te varen. Op deze locatie wordt sinds 2013 sediment verzameld. Deze metingen bouwen weer voort op een sedimentval die van 1991 tot 2011 op ongeveer dezelfde plek sediment verzamelde. Deze oude en de nieuwe metingen vormen de basis voor mijn promotieonderzoek.

Ook al konden we de nieuwste monsters niet ophalen, er is voor mij nog meer dan genoeg werk te doen in het laboratorium. In feite spendeer ik mijn meeste werkdagen in het lab in Utrecht. Daar weeg ik de monsters, meet verschillende componenten en bekijk onder de microscoop wat voor verschillende soorten plankton in de sedimentval zijn beland. Zo puzzel ik gestaag aan een eerste plaatje van de verschillende componenten in de waterkolom en hoe ze door de jaren heen veranderen.

De golven bleven dus te hoog om de Dallaporta veilig naar de locatie van de sedimentval te brengen. Maar in september willen we het opnieuw te proberen, hopelijk dan met betere weeromstandigheden. In de tussentijd kan ik van een paar extra dagen genieten van de Siciliaanse zon!

De expeditie zit er (voorlopig) op – terug naat het lab! Foto: Addison Rice